We gaan weer eens de grens over, van Denemarken naar het Duitse Ladelund. Ladelund is nu een slaperig dorp met 1365 inwoners, maar van 1 november tot 16 december 1944 was er een buitenkamp gevestigd van concentratiekamp Neuengamme. Van dat kamp zelf is niets meer over, hooguit kun je in de bodem waar het heeft gestaan nog ondergrondse sporen vinden van de gesloopte barakken: spijkers, schroeven en bouwafval.
Bezoekerscentrum Ladelund
We parkeren de buscamper bij het bezoekerscentrum, zetten nog een kopje koffie om moed in te drinken en laten dan alle informatie binnen komen.
In de zeseneenhalve week dat kamp Ladelund in gebruik is geweest, moesten meer dan 2000 gevangenen uit 12 landen graafwerkzaamheden verrichten aan de Friesenwall, een verdedigingslinie om een invasie van de geallieerden uit het noorden tegen te houden. 300 gevangenen hebben de dwangarbeid, mishandelingen en executies niet overleefd, onder wie 110 mannen uit Putten, die tijdens de razzia van 2 oktober waren opgepakt. De inwoners van Ladelund voelden destijds een diepe weerzin tegen wat in hun dorp gebeurde en kort na de oorlog ontstonden al de eerste contacten tussen dorpsbewoners en nabestaanden van de slachtoffers. Vooral tussen Putten en Ladelund is een opmerkelijke band ontstaan, waarbij erkenning, verdriet en vergiffenis nu nog steeds een grote rol spelen. De teksten in het bezoekerscentrum zijn in 4 talen: Duits, Engels, Nederlands en Deens.
Naarmate we de expositie langer bekijken, beginnen we de perversie van het geheel steeds beter te begrijpen. Want waarom zou je mannen die zulke zware lichamelijke arbeid verrichten zo slecht behandelen? Ze moesten met spades diepe grachten graven om tanks tegen te houden omdat er geen graafmachines beschikbaar waren en kregen nauwelijks te eten vanwege voedseltekorten. Een mensenleven telde niet en de laatste energie werd met grove mishandeling uit de mannen geperst, tot ze eraan bezweken en uitgemergeld en dubbelgevouwen in papieren zakken werden begraven. De informatie is allemaal erg plastisch en akelig. Toch is de sfeer in dit herdenkingscentrum er een van hoop en ‘dit-nooit-meer’. De verbinding met de mensen in Putten speelt daarin een grote rol.
Op de begraafplaats van Ladelund zijn de 300 doden in massagraven begraven, hun namen staan op drie grafstenen. Elk jaar komen er nabestaanden uit Putten om de doden te herdenken, nog steeds.
Zo’n 500 meter lopen vanaf het bezoekerscentrum kun je de plek bekijken waar de mannen hun dwangarbeid moesten verrichten. Het is nu ochtend, de zon schijnt en het enige wat we horen zijn zingende vogels en zoemende insecten. Wrang dat zo’n plek vol ellende nu zo lieflijk aandoet.
De dwangarbeiders in Ladelund hebben een 3 tot 4 meter diepe antitankgracht gegraven van in totaal 13 km lang. De gehele ‘Friesenwall’ was honderden kilometers lang en liep deels langs de oude Danevirke, die hierdoor flink beschadigd werd. Vanaf 1946 is de diepe geul overal weer dichtgegooid en vlak gemaakt. Op deze plek bij Ladelund is in 2011 een deel van de antitankgracht door archeologen (mét graafmachines) blootgelegd.
Ongeveer anderhalve kilometer lopen van de plaats van de dwangarbeid ligt het voormalig kampterrein. We maken de wandeling niet (dan moet je een flink rondje maken) maar gaan terug naar de parkeerplaats en nemen de camper.
Het voormalig kampterrein is nu in gebruik voor akkerbouw. Parkeren kan eigenlijk niet, we zetten de camper half in de berm met alarmlichten aan. Er staat wel een ijzeren momument dat ooit dichter bij het dorp heeft gestaan, maar waar de dorpelingen niet dagelijks mee geconfronteerd wilden worden, dus nu staat het hier.
Kamp Frøslev in Padborg
Na Ladelund hoppen we weer de grens over en gaan naar Kamp Frøslev in Denemarken.
Kamp Frøslev is in 1944 gebouwd en is een knap pragmatisch staaltje van meebewegen met de vijand. Denemarken werd in de Tweede Wereldoorlog wel door de Duitsers bezet, maar was formeel niet in oorlog met Duitsland. Er was dus nog een redelijk functionerende Deense overheid. En de Denen bedachten: Al onze verzetsstrijders die naar Duitse concentratiekampen worden gestuurd, zijn in levensgevaar. Als we ze in Denemarken houden, zijn ze in ieder geval veiliger. Dus stelden de Denen voor om een gevangenkamp vlakbij de grens te bouwen, waar de Denen dan geïnterneerd zouden worden. Zo geschiedde, Kamp Frøslev werd in korte tijd uit de grond gestampt en tussen augustus 1944 en mei 1945 werden er 12.000 Denen gevangen gehouden.
De Duitsers bewaakten het kamp, maar de Denen zorgden voor de rest van de logistiek. De leefomstandigheden van de gevangenen waren daardoor relatief goed, niet te vergelijken met de vernietigingskampen van de nazi’s.
Het kamp is nu grotendeels een museum. De meeste barakken zijn rood geschilderd, een klusje dat jaarlijks herhaald moet worden. Dat was in de Duitse tijd uiteraard niet, toen waren ze bruin.
Efterskole
Op het terrein is ook een ‘efterskole’ gevestigd, een typisch (en heel populair) Deens fenomeen. Een efterskole is een internaat waar leerlingen van 15 – 16 jaar twee jaar intern hun schoolopleiding volgen, en in de weekends naar huis gaan. Naast het reguliere programma heeft elke efterskole een eigen verdiepingsprogramma. In Frøslev zijn dat creatieve vakken, kunst en paardrijden.
Na de oorlog gingen de Deense gevangenen weer naar huis en werden collaborateurs (veelal etnische Duitsers die in Denemarken woonden) tussen 1945 en 1949 in het kamp gevangen gezet.
Als en Kegnæs
De camping van vandaag is Sønderby Strand Camping op Kegnæs, een schiereilandje ten zuiden van het grotere schiereiland Als, nog steeds aan het Flensborger Fjord aan de Oostzee.
De camping ligt aan de kust, campingbaas Jens ziet er uit als een Viking en de sfeer is heel gemoedelijk. We krijgen een prima plekje toegewezen en de avondwandeling is weer top. De ellende van Ladelund is gezakt en we genieten van de prachtige omgeving.
Vandaag gereden: 127 km
